Borçlu Olmadığının Tespiti Davası

Borçlu Olmadığının Tespiti Davası Nedir? Borçlu olmadığının tespiti farklı isimlerle anılmaktadır. Menfi tespit davası adıyla da bilinen bu dava türünde, borçlunun icra takibinden önce veya icra takibi sırasında başvuru yapması gündeme gelir. Bu sayede icra takibi durdurulacak ve borçlunun iddiaları dinlenerek bir karara varılacaktır. Borçtan kurtulma olarak da bilinen bu dava türünde, İcra İflas Kanunu hükümleri uygulanacaktır. İcra takibinin sonrasında açılan tespit davasında ise icra takibinin durması mümkün değildir. Burada ihtiyati tedbir kararı ortaya çıkacaktır.

Tespit Davasının Hukuki Niteliği:

Tespit davasının hukuki niteliği Hukuk Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde belirlenmiştir. Tespit davası, bir durumun varlığı veya yokluğu hakkında mahkemeden kesin hüküm teşkil edecek bir kararın alınması için açılmaktadır. Borçlu olunmadığının tespiti davasında da durum bundan ibarettir. Borçlu, mahkemeye başvurarak taleplerini ve itirazlarını öne sürecektir. Bunun sonucunda verilen karar tespit niteliği taşıyacaktır ve kesin hüküm teşkil edecektir.

Borçlu Olunmadığının Tespiti Davasında Süre:

Borçlu olunmadığının tespiti davasında dikkat edilmesi gereken süre şartları bulunmaktadır. Borçlu olunmadığının tespiti davasında zamanaşımı süresi 1 yıldır. Bu 1 yıllık süre, borcun ödenmesinden itibaren başlayacaktır. Davanın açılmasındaki sebep, bu paranın geri alınmasıdır. Bu yüzden 1 yıl içerisinde borçlu olunmadığının tespiti davası açılmalı ve dava sonucunda para geri alınmalıdır. Aksi takdirde hak düşürücü sürenin yaptırımlarıyla karşılaşılacak ve dava açılamayacaktır.

Borçlu Olunmadığının Tespiti Davasında Başvurulacak Makam:

Borçlu olunmadığının tespiti davası açılırken, dava açılacak mahkemenin görev ve yetkisi belirlenmelidir. Görev ve yetki gibi konular kamu düzenindendir ve yanlışlık olması durumunda, bu durum mahkeme tarafından resen incelenir ve reddedilir. Borçlu olunmadığının tespiti davasında görevli mahkeme açılan davanın içeriğinde göre belirlenmektedir, Kira, kambiyo senedi gibi konularla dava açılıyorsa Sulh Hukuk veya Asliye Hukuk Mahkemesi görevliyken, başka konularda görevli mahkeme değişebilmektedir.

Yetkili mahkemenin belirlenmesinde ise daha önceden takibin yapıldığı icra dairesinin bağlı olduğu mahkeme ya da davalının ikamet adresinin bağlı bulunduğu mahkeme değerlendirilecektir.

Menfi Tespit Davasında Teminat:

Menfi tespit davasında teminat istenmektedir. Bunun sebebi, açılan davada davacının talebinin samimi görülmesi, davanın sürüncemede bırakılmamasının istenmesi gibi sebeplerdir. Menfi tespit davasında bir üst sınır belirlenmemiş olsa da alt sınır belirlenmiştir. Mahkemeler de genel olarak alt sınırdan teminat talep etmektedir. Bu sınır, kanunda da gösterildiği üzere yüzde on beştir. Dava sonucunda borçlu davayı kazanırsa, hem teminat bedelini hem de ödediği borç miktarını geri alacaktır. Ancak borçlunu davayı kaybetme gibi bir olasılığı da bulunmaktadır. Bu olasılık gerçekleşirse, hem ödenen para geri alınmayacak hem de faiz ve diğer masraflar da borçluya yükletilecektir. Teminatın alınması da bu durumda mümkün olmamaktadır çünkü borçlunun davayı kaybetmesi, kötü niyetli olduğunu kanıtlar niteliktedir ve haksız olduğu için mahkeme teminatı vermeyecektir.

Borçlu Olmadığının Tespiti Davası

• İcra hukuku bakımından Borçlu Olmadığının Tespiti Davası konusu, herhangi bir hak ya da hukuki ilişki olmayıp sadece para borcunun mevcut bulunmadığının tespitidir. Borçlu Olmadığının Tespiti Davası olmayan bir borcun cebri icra tehdidi altında ödetilmesine engel olmak için açılır. Borçlu Olmadığının Tespiti Davası açılarak davacı, davalının para alacağının hiç doğmadığını veya sonradan sonra erdiğinden artık mevcut olmadığını iddia ederek davalıya karşı bir borcunun mevcut olmadığının tespitini talep eder.
• Bir kambiyo senedi düzenleyip veren ve bu senedi alan herkes, bütün hukuki işlemlerin yapılmasına temel teşkil eden bir ‘gayeye’ ulaşmak istemektedir. İşte bu gaye, bir kambiyo senedinde mündemiç hakkın doğumu ve devri açısından hukuki sebebi teşkil eder. Kambiyo senedi düzenlenmesi dolayısıyla ortaya çıkan bu ilişki olarak anılmaktadır. Kambiyo senedi vermek suretiyle borç altına giren borçlu nde bulunmuş olur. Kambiyo ilişkisinin altında esas itibariyle bir asıl/temel borç ilişkisi vardır. Kambiyo senedinden kaynaklanan talebin geçerliliği, temel ilişkiden kaynaklanan temel talebin ve bununla ilgili olarak taraflar arasında varılmış amaca ilişkin mutabakatın geçerliliğinden tamamen bağımsızdır. Kambiyo senedinden doğan talep hakkına kambiyo hukuku, temel talebe ise, bu talebin ait olduğu hukuk kuralları uygulanır.
• Bu genel açıklamadan sonra, hemen belirtmelidir ki, bono, ödeme vaadi niteliğinde bir kambiyo senedi olup, bonoyu düzenleyen, asıl borçlu durumundadır (6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 691/1).Bonoda bulunması zorunlu olan şekil şartları 6762 sayılı TTK’nun 688 inci maddesinde sayılmıştır. Bu unsurların yanı sıra, yerleşik Yargıtay kararlarında ve öğretide de kabul edildiği gibi, bonolara özgü seçimlik unsurlar da bulunmaktadır. Bonoya isteğe bağlı olarak, faiz, bedelin nakden ya da malen alındığı veya yetkili mahkeme kayıtları da konabilir. (Reha Poroy, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 11. Bası, s.237 vd.)
• Seçimlik unsurlardan biri de, temel borç ilişkisinden kaynaklanan borcun dayandığı nedenin gösterilmesine yönelik dır. Eş söyleyişle kambiyo senedinin ihtiyari kayıtlarındandır. Bu kayıt keşidecinin (borçlunun), senedin lehdarından (alacaklıdan) karşı edayı aldığını ispata yarar. Temel borç ilişkisinin bir sözcükle senede yansıtılması şeklinde ortaya çıkan bedel kaydının varlığı ya da yokluğu, senedin bono niteliğini etkilemez. Zira, bono, bağımsız borç ikrarını içeren bir senettir. Bu nedenle bir illete bağlı olması gerekmez ve kural olarak ispat yükü senedin bedelsiz olduğunu iddia eden tarafa aittir. Ancak, bir defa bir mal alışverişine dayandığı kaydıyla, ya da bir alacak borç ilişkisine dayandığı kaydıyla senede yazılmışsa, artık buna uyulmak gerekir. Bu kayıtların aksinin savunulması senedin talili (nedene, illete bağlanması) anlamına gelir ki, böyle bir durumda ispat yükü yer değiştirir. Senedi talil eden, savını kanıtlamak yükümlülüğü altına girer.
• Mal kaydı bulunan bonoda borçlu alacaklıdan mal almadığını iddia, alacaklıda borçluya mal vermediğini kabul ederse borçlunun iddiası sabit olmuştur. Lehdarın bedelin para olarak verildiği iddiası ise, ispatı kendisine düşen bir husustur (Fırat Öztan, Kıymetli Evrak Hukuku, 2.bası, Ankara,1997,s 1007 vd) Bu aşamada, menfi tespit konulu eldeki davada, ispat yükünün özellikleri üzerinde de durulmalıdır. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 72 nci maddesi gereğince, borçlu icra takibinden önce veya takip sırasında, borçlu olmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir. Kural olarak, bir vakıadan kendi lehine haklar çıkaran/iddia eden taraf, o vakıayı ispat etmeye mecburdur (4721 s. TMK m. 6).
• İspat yüküne ilişkin bu genel kural menfi tespit davaları için de geçerlidir. Yani, menfi tespit davalarında da, tarafların sıfatları değişik olmakla beraber, ispat yükü bakımından bir değişiklik olmayıp, bu genel kural uygulanır. Bu davalarda da bir vakıadan kendi lehine haklar çıkaran (iddia eden) taraf, o vakıayı ispat etmelidir. Menfi tespit davasında borçlu ya borçlanma iradesinin bulunmadığını ya da borçlanma iradesi bulunmakla birlikte daha sonra ödeme gibi bir nedenle düştüğünü ileri sürebilir. Borçlu, borcun varlığını inkar ediyorsa, bu durumlarda ispat yükü davalı durumunda olmasına karşın alacaklıya düşer. Borçlu varlığını kabul ettiği borcun ödeme gibi bir nedenle düştüğünü ileri sürüyorsa, bu durumda doğal olarak ispat yükü kendisine düşecektir.
• Görülmektedir ki, menfi tespit davasında kural olarak, hukuki ilişkinin varlığını ispat yükü davalı/alacaklıdadır ve alacaklı hukuki ilişkinin (borcun) varlığını kanıtlamak durumundadır. Borçlu bir hukuki ilişkinin varlığını kabul etmiş, ancak bu hukuki ilişkinin senette görülenden farklı bir ilişki olduğunu ileri sürmüşse bu kez, hukuki ilişkinin kendisinin ileri sürdüğü ilişki olduğunu ispat külfeti davacı borçluya düşmektedir. Zira davacı borçlu senedin bir hukuki ilişkiye dayanmadığını değil, başka bir hukuki ilişkiye dayandığını ileri sürmekte; temelde bir hukuki ilişkinin varlığını kabul etmektedir.
• Aynı ilkeler, HGK’nun 17.12.2003 gün ve 2003/19-781 E., 2003/768 K. sayılı ilamında da benimsenmiştir. Yukarıda yapılan tüm açıklamalar ışığında somut olay değerlendirildiğinde: Davacı, kambiyo senedinden dolayı borçlu olmadığının tespitini istediğine göre, konunun hem kambiyo hem de ispat hukuku açısından ele alınıp, değerlendirilmesi gerekir. 1086 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun (HUMK) 290. maddesi (6100 s. HMK m. 201) gereğince; yazılı bir belgeye (senede) bağlanmış olan her çeşit iddiaya karşı defi olarak ileri sürülen hususların tanıkla ispatlanması mümkün değildir.